Ordu Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümüm 2012 Yılında Diatom Hakkında Yaptığı Bilimsel Çalışmada Anadolu'da Pekmez Şırasında Kullanıldığı İçin Türkiye Bu Toprak PEKMEZ Toprağı Olarak Adlandırılmakta, Bu Bilimsel Çalışma Dediklerimi
TÜBAV Bilim 5(2) 2012 28-46 M. Çetin, B. Taş 31 olmamasıyla sağlanır. f. Toksit madde olmamalıdır. Havzadaki evaporasyonun, havzayı besleyen akışlardan düşük olması gerekir. Su bileşiminde diyatomların gelişmesine engel olacak bir fazlalık bulunmamalıdır. g. Klasik tortul materyalin miktarı minimum olmalıdır. Bu aynı zamanda diyatomitin ekonomikliği için de gereklidir. Diyatomeler Jurasik’den bu yana yaşarlar. Denizel formlar daha iri kavkılı (kabuk) olurlar. Diyatomelerin asıl gelişmeleri Eosen’de olduğu için bu devire ait diyatome toprağı (diyatomit) yatakları fazlasıyla yaygındır. Diyatomitin oluşabilmesi için, dip çökellerinde organik madde bulunması, suda karbonatın kıt olması, ortama sürekli silis taşınması, kırıntılı sedimantasyonun çok kıt olması gerekmektedir. Göl ortamlarında derinlik büyük bir denetleyici etken değildir. Buna karşılık denizel ortamın kıyıdan az uzak ve sakin sedimantasyonlu olması düşünülmelidir [73]. 3. Diyatomitin Tanımı ve Evrimi Diyatomit, su yosunlarından silisli algler (diyatomeler) adı verilen ökaryotik, tek hücreli, mikroskobik alglerin fosilleşmiş silisli kabuklarından meydana gelen organik bir çökeldir [1,73,77]. Organizma öldüğü zaman tortu halinde çöker ve organik kısmı çürüyerek kaybolur. Böylece silisli kabukları birikir ve taşlaşarak diyatomit yataklarını meydana getirir [2,78,79]. Diyatomit, biyolojik orijinli tek doğal mineraldir. Diyatomit (kizelgur); “fosil unu”, “filis unu”, “dağ unu”, “beyaz turba” gibi isimler ile de anılmıştır [80]. Ayrıca diyatome toprağına “Terrasilicea”, “Moskof toprağı” gibi çeşitli isimler de verilmiştir [81]. Anadolu’nun bazı bölgelerinde pekmez şırasının süzülmesinde kullanıldığı için “pekmez toprağı” olarak adlandırılmaktadır. Kuzey İrlanda’da bulunan Bann Nehri boyunca uzanan killi diyatomit hafif tuğla yapımında kullanıldığı için “Bann kili”, İskoçya’da AberdeenshireBallater yakınında turbalar altında bulunduğundan dolayı “beyaz turba” olarak adlandırılmıştır [82]. Danimarka’nın kil ve tüfle karışık diyatomitlerine ise “Moler, Molerde veya Moler earth” adı verilir [73]. Diyatomeler ilk defa 135-65 milyon yıl önce Kretase çağında çok büyük miktarlara ulaşmışlar ve bugün ticari değeri olan diyatomit yataklarının çoğu ise Miyosen çağında (27-7 milyon yıl önce) meydana gelmiştir. Bu dönemdeki volkanik faaliyetlerle sulardaki silis oranının yükselmiş olduğu ve diyatomlar için uygun bir yaşama ve çoğalma ortamı sağlandığı söylenebilir [1]. Sudaki erimiş silis oranı diyatomların büyüme ve çoğalma hızını belirler. Yaşanılan ortam ve diyatom türleri çoğalma hızlarını büyük ölçüde etkilemektedir. Tek bir diyatom haftada en çok bir diyatom oluşturabildiği gibi, ayda bir milyar diyatom veren türler de vardır. Diyatomelerin çeşitli nedenlerle yaşamlarının sona ermesi ile silisli kabukları bir araya toplanarak çökelmekte ve diyatomit rezervlerini oluşturmaktadır. Tür ve çoğalma hızları arasındaki farklılıklara bir de rezervin oluştuğu ortam şartları eklendiğinde, çökelme hızı yılda 0.1-4 mm arasında değişebilmektedir [1]. 1 cm3 diyatomitte her biri 0.0001- 4 mm çapında olan 1-30 milyon adet diyatome kabuğu ve bu kadar da gözenek bulunmaktadır [2-3]. Deniz, göl ve durgun nehir yataklarında çökelen bu rezervler daha sonraki yer kabuğu hareketleri ile yükselerek beyaz görünümlü tepecikleri meydana getirmektedirler [1] (Şekil 1). Şekil 1. Diyatomit rezervinin doğal görünümü; a. Nevada, Oregon/USA, b. Afyonkarahisar/Türkiye (Akbaba, 2007) Daha çok volkanik sahalara yakın yerlerde tespit edilen diyatomit rezervleri, daha sonraki yer hareketleri ile kırılma ve kirlenmelere uğramış ve çağlar boyunca bu rezervler kil, kalker, kuvars ve volkanik küllerle karışık veya ardışık katmanlar oluşturmuşlardır [1]. Ayrıca volkanik küller diyatomitlerin içinde kirletici etki yapmaktadır. Karbonat, kum, feldspat, mika, amfiboller, piroksenler, rutil, zirkon vb. mineraller diyatomit kayacında safsızlık olarak
